Jelena Pekez

Univerzitet u Beču, studentkinja master studija političkih nauka

SWIFT sistem i (geo)politički izazovi

„Razvoj alternativnih sistema za prekograničnu finansijsku komunikaciju može predstavljati odgovor na sankcije, omogućavajući zemljama poput Irana i Rusije da izbjegnu blokade, ali i da se oslobode zavisnosti od SWIFT-a i neposrednog američkog uticaja. Na taj način, SWIFT, koji je prvobitno imao ulogu globalnog povezivanja međunarodnih ekonomskih aktera, sada postaje instrument  (geo)političkih sukoba.“

 

U složenom međunarodnom sistemu, gdje države zadržavaju nacionalni suverenitet, ali takođe djeluju zajedno i sprovode usklađene politike u različitim oblastima (na primjer, Evropska unija ili treće zemlje koje su u procesu pristupnih pregovora, poput Bosne i Hercegovine i Sjeverne Makedonije), postoji snažna potreba za prevazilaženjem sukoba i pronalaženjem zajedničkih rješenja. Ovo se odnosi na različite sfere djelovanja suverenih država, gdje su ekonomski i politički interesi globalno isprepleteni. Ova međusobna zavisnost ogleda se i u transakcijskom poslovanju i komunikaciji među različitim akterima međunarodnih ekonomskih i političkih odnosa, gdje osim saradnje može doći i do sukoba koji oblikuju (geo)političku stvarnost.

Potreba za prekograničnim plaćanjem, koja se ostvaruje putem SWIFT sistema još od 70-ih godina prošlog vijeka do danas, i dalje je prisutna u finansijskom sektoru. Sa sjedištem u Belgiji, SWIFT omogućava ne samo efikasno prekogranično plaćanje, već i razmjenu informacija između učesnika u svijetu. Tokom istorije svog postojanja, SWIFT je pokazao zavisnost od geopolitičkih faktora. To se može vidjeti na primjeru Sjedinjenih Američkih Država i Irana, koji koriste SWIFT sistem, o čemu pišu Susan V. Scott i Markos Zachariadis u djelu Društvo za svjetsku međubankarsku finansijsku telekomunikaciju (SWIFT): Kooperativno upravljanje za inovacije u mreži, standarde i zajednicu (Globalne institucije) 2013. godine.

 

 

Nakon terorističkog napada u Americi 2001. godine, američka vlada je zatražila saradnju SWIFT-a u okviru programa za nadzor finansiranja terorizma, što je SWIFT u početku odbio zbog svojih principa zaštite podataka. Međutim, pod pritiskom američkog Ministarstva finansija, podaci su ipak proslijeđeni vladi (Scott i Zachariadis, 2013). Ovo pokazuje da SWIFT sarađuje s nacionalnim državama (kao što su Sjedinjene Američke Države) kako bi spriječio finansijske i terorističke aktivnosti, što opet postavlja pitanje da li određene zemlje imaju privilegovan pristup informacijama u poređenju s drugima.

U sličnoj situaciji našao se i Iran. Zbog navodnog finansiranja nuklearnog programa i terorizma, iranske banke su 2012. godine, pod pritiskom američkog Senata, bile isključene iz ovog sistema (Scott i Zachariadis, 2013). Uticaj američkog Senata na SWIFT sistem bio je evidentan i u ovom slučaju. Rusija se takođe našla pod prijetnjom isključenja iz SWIFT sistema, o čemu piše Andreas Nölke 2022. godine u radu Geoekonomska infrastruktura: Izgradnja kinesko-ruskih alternativa SWIFT-u. Evropski parlament je još od 2014. godine i krize na Krimu razmatrao mogućnost njenog isključenja, što je eskaliralo kasnije tokom rata između Rusije i Ukrajine. Kao odbrambeni odgovor, Rusija je 2019. godine razvila sopstveni sistem za prekogranične transakcije, poznat kao SPFS (Sistem prenosa finansijskih poruka Centralne banke Rusije), dok je Kina četiri godine ranije uvela alternativno rješenje (CIPS), što utiče i na druge zemlje.

 

 

Razvoj alternativnih sistema za prekograničnu finansijsku komunikaciju može predstavljati odgovor na sankcije, omogućavajući zemljama poput Irana i Rusije da izbjegnu blokade, ali i da se oslobode zavisnosti od SWIFT-a i neposrednog američkog uticaja. Na taj način, SWIFT, koji je prvobitno imao ulogu globalnog povezivanja međunarodnih ekonomskih aktera, sada postaje instrument  (geo)političkih sukoba.

Osim državnih alternativa, uspon kriptovaluta bi mogao predstavljati alternativu SWIFT sistemu. Kriptovalute omogućavaju anonimne transakcije i finansijske tokove van tradicionalnih finansijskih sistema nacionalnih zemalja, što može smanjiti zavisnost od SWIFT-a. Međutim, ostaje otvoreno pitanje da li će kriptovalute postati dugoročna i stabilna alternativa.

SWIFT sistem je neophodan za međunarodnu trgovinu i finansijski sistem Bosne i Hercegovine. Ukidanje SWIFT sistema za Bosnu i Hercegovinu imalo bi nesagledive negativne posljedice za sve: od banaka do preduzetnika i građana. To bi dovelo ne samo do potpune ekonomske već i političke nestabilnosti. Ukoliko Bosna i Hercegovina  nastavi da usklađuje svoju politiku sa zakonodavstvom i regulativama Evropske unije, rizik od narušavanja poslovanja finansijskih subjekata ostaje minimalan, uprkos tome što BiH ne posjeduje samostalnu razvijenu alternativu SWIFT sistemu.

mart 2025.

Prilikom korišćenja cijelog ili dijela teksta, potrebno je navesti ime autora i izvor sa kojeg ste tekst preuzeli (www.lobiranje.eu)