NJ.E. Igor Davidović

Diplomata

Glavni pregovarač BiH za pristupanje EU

PAX AMERICANA ILI PAX TRUMPIANA

„Jačanju suverenista i desnice u EU značajan čvrstorukaški stimulans je i Trumpova najava da će „zauzeti“ Grenland, „prisvojiti „ Gazu i palestinske teritorije, ultimativne poruke Kanadi, Mexicu, Panami…salve najava poteza SAD u međunarodnim i globalnim okvirima nije lako ni prebrojati u bujici Trumpovih najava. Do sada je jasno samo to da Trump nije okončao rusko-ukrajinski rat za 24 sata, kako je najavio u izbornoj kampanji, pa se u nekoj dozi smjelosti može očekivati da se njegova politika na evropskom prostoru neće nužno kretati u pravcu i smjerovima kojima se ovdje baš mnogi i ne raduju.“

Snažan zamah, dinamika i brzina u markiranju radikalno definisanih ciljeva novog kursa, ili ostvarenje najava izrečenih tokom izborne kampanje u najglamuroznijoj izbornoj predstavi za predsjednika SAD , nisu iznenadili ni javnost, ni iskusne analitičare. Iznenadilo je postupanje Donalda Trumpa već u prvim satima tokom tek započetih slavljeničkih manifestacije, dakle u prvim minutama predsjedničkog  mandata.

Da li će Trump promijeniti Ameriku ili svijet? – pitanje je koje se sasvim razumno postavlja na svim koordinatama i u velikoj mjeri nužno traži procjene i modifikovanje spoljnopolitičkog i unutrašnjeg stava najvećeg broja zemalja u svjetskoj areni.

Ocjene da je Trumpov koncept opredijeljen prvenstveno na unutrašnju konsolidaciju i jačanje potencijala SAD, instrumentima unutrašnje politike, ne znače povratak SAD doktrini izolacionizma, nego izgradnju jačeg i respektabilnijeg potencijala SAD u obezbjeđenju vodeće uloge i autoriteta u odnosima sa drugim silama i akterima na međunarodnoj sceni.

Trumpov koncept u tom domenu odvija se na tri ratne pozornce: rusko-ukrajinska, Bliski Istok, pacifički prostor sa Tajvanom. Spoljnopolitički okvir i oblikovanje stava i interesa SAD u sadašnjim okolnostima će verifikovati poziciju da Rusija više nije viđena dogmatski, isključivo i neprikosnoveno samo kao neprijatelj. Poziciju vrhunske prijetnje moći SAD i ugrožavanju potencijala krunske supersile na međunarodnom planu, zauzela je Kina – vojno, tehnološki, ekonomski – koja više nije viđena ni kao partner, ni kao saveznik, nego kao realna prijetnja i sila koja ozbiljno ugrožava dominaciju SAD – koliko stvarnu, toliko i željenu ili projektovanu. U takvoj projekciji ojačana Kina i njena tehnološka superiornost ne obećavaju savezništvo, nego konstruišu  percepciju kineske neprijateljske namjere.

Pridobiti Rusiju u svakom obliku namjere da se obuzda robustan kineski prodor, nije novitet Trumpove administracije. U prvim godinama prve dekade 21. vijeka, održano je nekoliko sesija američko-ruske neformalne radne grupe na visokom nivou, van javne scene, radi postizanja zajedničke procjene i projektovanja strategije o konfiguraciji podjele moći u krugu najjačih supersila.

Henri Kisindžer je u tim godinama (2008. i 2009.) imao korespondenciju i nekoliko susreta sa Vladimirom Putinom, a zatim i  javno objavio tekst o tome. Pojednostavljeno kazano, Kisindžerov stav je bio  radije primat SAD i Rusije u bipolarnoj podjeli moći i uticaja, radi očuvanja globalne snage i moći, radije u savez ili u nagodbu sa Rusijom, nego u neizvjesnost sa Kinom, ali i  sa drugim pretendentima na najjače pozicije u odlučivanju o pitanjima u globalnim interesima kruga moćnih sila, gdje je kao iritant viđena i EU.

MAGA ili MEGA? Kao da se nekadašnje doktrine „elatičnog odgovora“ ili „realističnog odgovora“ iz vremena hladnog rata aktiviraju iz starog arsenala. Na doktrinu Make America Great Again odgovara se konceptom Make Europe Great Again, što takođe nije nova doktrina EU (njen tvorac je M. Draghi, ali iako je dosta davno ponudio EU, čini se da je tek sada shvaćena ozbiljnije.)

2008. godine BDP EU i SAD bili su na istom nivou, danas je američki 40% veći od EU. Ako je EU u Trumpovom prvom mandatu bila ekonomski spremnija i koheziono stabilnija u Zajedničkoj spoljnoj i bezbjednosnoj politici za ravnopravan partnerski stav sa SAD,  na početku novog Trumpovog mandata  više nije. Viđena kao bastion liberalnog koncepta, EU Trumpa nervira i zbog aspiracija na učešće u monopolu političkog uticaja i uređenja interesnih zona, a to je za SAD po mjeri novog starog Predsjednika neprihvatljivo.

Carine na EU proizvode u SAD su na pomolu „danas ili sutra, najkasnije u srijedu“ – lakonski objavljuje Trump, a Evropska unija će, kako najavljuje francuski ministar inostranih poslova Jan-Noel Barrot, odgovoriti na najnovije najave Donalda Trampa. Neformalni komentari u forumima EU dodaju da će njihov odgovor biti snažan i primjeren, a to u svojim izjavama naglašava i Ursula von der Leyen, stavom o veoma oštrim kontramjerama. Brzina kojom se ovakve poruke razmjenjuju između Trumpa i EU ne ostavlja očekivanje da će se desiti partnerski dijalog, a impresija da carinske mjere više asociraju na izazov i prihvatanje borbe ne ostavljaju mnogo optimizma za varijantu ravnopravnog partnerskog kompromisa.

Trumpov stav, poznat od ranije , sad će biti ponovljen kao stav američke administracije – imperativan zahtjev za povećanje učešća budžetskog novca za odbranu u svim članicama NATO na 4%.  Na nivou 2% dogovorenom na samitu NATO 2023. u Viljnusu sada su 23 od 32 članice, slijedi pritisak na sve partnere za povećanje na 4% ili….SAD sada izdvaja 3.38%. To je i suštinski interes SAD po Trumpovoj procjeni, conditio sine qua non za svaki drugi format odnosa sa EU.

Lideri evropske desnice udruženi u parlamentarnu grupaciju „Patrioti za Evropu“ u Evropskom parlamentu, sastali su se baš ovih dana u Madridu pod sloganiom MEGA. Iako ne u punom sastavu – odbili su učešće italijanska Braća Italije, njemački AfD i poljski Pravo i sloboda… ali Marin Le Pen, Viktor Orban, Geert Wilders, Matteo Salvini, Andrej Babis proslavili su Trumpovu pobjedu i poslali poruke protiv „liberalne agende“

Jačanju suverenista i desnice u EU značajan čvrstorukaški stimulans je i Trumpova najava da će „zauzeti“ Grenland, „prisvojiti „ Gazu i palestinske teritorije, ultimativne poruke Kanadi, Mexicu, Panami…salve najava poteza SAD u međunarodnim i globalnim okvirima nije lako ni prebrojati u bujici Trumpovih najava. Do sada je jasno samo to da Trump nije okončao rusko-ukrajinski rat za 24 sata, kako je najavio u izbornoj kampanji, pa se u nekoj dozi smjelosti može očekivati da se njegova politika na evropskom prostoru neće nužno kretati u pravcu i smjerovima kojima se ovdje baš mnogi i ne raduju.

Halford Makinder, rodonačelnik geopolitike, napisao je 1904. godine da  ko upravlja tajgama (Istočna Evropa i Rusija) upravlja Heartlandom (Engleska i Evropa) a ko upravlja Heartlandom, upravlja svijetom (Kontinentom ili ostrvskom evrazijskom masom ). Uz modifikacije geografskih toponima, njegova teorija se i danas implicitno uzima kao konstsanta, bar konceptualno, sa novim akterima.

A kako se ovaj  SAD-EU „zaplet“ odražava na Balkan?

Koncept unutrašnje konsolidacije EU, ma koliko to kritičari izbjegavali da priznaju, je realpolitika ili već doktrina, koja će upravo na Balkanu pokazati da li EU ima snagu i kapacitet da integriše ili da odvrati balkanski  region od članstva u EU. Od snage EU da se pozicionira u globalnim odnosima sa velikim silama kao akter sa snagom jednakom njihovoj, ili kao partner sa deficitom uticaja, zavisi i orijentacija balkanskih država u izboru strategija. Na lokalnom nivou, to prepopznaje i Milorad Dodik, požurivši da se i preuranjeno izjasni o „pridruživanju“ svim do sada izrečenim stavovima Donalda Trumpa, naravno iz svojih razloga i u prilično provincijalno karikaturalnom maniru.

Nova SAD administracija i Trampova inauguraciona objava da „zlatno doba Amerike počinje sada“ proširenje EU   će  svakako zadržati na na horizontu svog interesa, ali ne kao  dominantu, nego kao instrument u mjeri i po kriteriju svog stava o ulozi EU u novoj sigurnosnoj ili savezničkoj arhitekturi.

Bezbjednosni razlog kao ratio realnog interesa velikih sila na Balkanu nije novitet, nego upravo konstanta političkog interesa i stava.

Proširenje EU kao dominantno proces širenja liberalnog koncepta ili koalicija liberalnih i antiliberalnih članica? Da li zaustavljanje proširenja na autoritarne potencijlne zemlje-članice otvara prostor snažnijoj keheziji  unutar sadašnje EU? Liberalni koncept ili suverenizam na desnici?  Do odgovora na ove dileme u profilisanju stava EU, Kaja Kalas čeka Ameriku. Izrazito antiruski određena, sigurno je bliska politici radikalnog odgovora Rusiji, ali kao šefica EU diplomatije nužno svjesna da je osnov bezbjednosti EU na evropskom kontinentu garantovan jedino pod zaštitom SAD i NATO, pa i oblikovanje spoljnopolitičkog interesa EU teško može biti održivo bez usaglašenosti sa politikom SAD.

Indikativan je momenat odluke Kaje Kalas o izboru specijalnog predstavnika EU u dijalogu Beograd- Priština. Delikatnost te odluke nije personalna, nego suštinska – od jasnog stava Trumpove administracije o pitanju Kosova  dijeli nas period prilične neizvjesnosti, od sadržine tog stava do vremena njegove prezentacije. Imenovanje  neuvjerljivog  karijernog EU birokrate Sorensena, po svemu sudeći, znači zadržavanje ključne pozicije EU u rukama Kaje Kalas, ali kad za njen nastup i promociju pozicije EU od strane pozicioniranog i autoritativnog visokog EU zvaničnika dođe vrijeme. Do tada, čeka na Ameriku.

Geopolitika nije nestala na prostoru Zapadnog Balkana, niti je promenila svoje ključne aktere, da li će u 2025. godini Zapadni Balkan postati arena povratka uticaja SAD nasuprot ojačanom uticaju Rusije i Kine ili će je obilježiti intenzivan  „dijalog“ Zapada sa Rusijom povodom “brige za Balkan”?

Ni za jednog od “velikih” ključnih aktera,  balkanski region nema dominantan strateški prioritet, ali im je kao prostor za  demonstraciju  stava radi ostvarivanja svojih,  sprečavanja ili suprotstavljanja interesima drugih sila – izuzetno koristan, pa i potreban.

Iako se Zapadni Balkan opisuje kao „meki trbuh“ EU, bezbjednosni i politički razlog  je u slučaju zemalja Zapadnog Balkana, nasuprot  povremenim primjerima poželjnosti, faktor koji odvraća članice EU i nju samu kao asocijaciju, od prijema balkanskih aspiranata u punopravno članstvo EU. Kada je riječ o bezbjednosnoj i političkoj konfiguraciji zapadnobalkanskih zemalja, do Macronove nove metodologije politika proširenja EU na Balkan bila je upravo zbog toga i vođena dosljedno veoma postepeno, a politika uslovljavanja obijezbedila je okvir i za drugi nužan model – dugoročnost trajanja predpristupnih procesa.

februar 2025.

Prilikom korišćenja cijelog ili dijela teksta, potrebno je navesti ime autora i izvor sa kojeg ste tekst preuzeli (www.lobiranje.eu)