Valentina Stanković

Student prvog ciklusa studija Politikologije i međunarodnih odnosa Univerziteta u Istočnom Sarajevu

Jačanje desnice u Evropi

„Jedan od ključnih faktora koji doprinosi rastu desnice je rastuća ekonomska nejednakost i socijalna frustracija.  U mnogim evropskim zemljama, bogatstvo se koncentriše u rukama sve manjeg broja ljudi, dok se srednja klasa smanjuje, a siromaštvo širi.  Ovaj trend je pogoršan globalizacijom i automatizacijom, koji su doveli do gubitka radnih mjesta i smanjenja plata.“

Desnica u Evropi ima dugu i složenu istoriju koja se može pratiti unazad kroz različite političke i društvene promjene. Prvi oblici organizovane desnice pojavili su se u 19. vijeku, posebno nakon Francuske revolucije 1789. godine. Revolucija je izazvala velike promjene u društvenom i političkom uređenju, što je dovelo do reakcije konzervativnih snaga koje su se zalagale za očuvanje tradicije, monarhije i društvenih hijerarhija.

Nakon Drugog svjetskog rata, desnica se transformisala, a mnoge stranke su se fokusirale na konzervativne vrijednosti, slobodno tržište i nacionalni suverenitet. U posljednjim decenijama, desničarske stranke su se ponovo pojavile kao značajni akteri u evropskoj politici, često koristeći populističke strategije i fokusirajući se na teme kao što su imigracija, nacionalni identitet i protivljenje EU.

Desnica u Evropi je nastala kao odgovor na društvene i političke promjene, često kao reakcija na liberalizaciju i modernizaciju, a njeni oblici su se mijenjali kroz istoriju, prilagođavajući se trenutnim izazovima i potrebama društva.

 

 

Uspon desnice u Evropi:  Znak vremena ili opasnost za demokratiju?

Posljednjih godina svjedočimo porastu populističkih i ekstremno desnih stranaka i pokreta širom Evrope. Ovaj trend, koji se pojavio u različitim oblicima i s različitim programima, pobuđuje zabrinutost mnogih analitičara i građana.  U kontekstu sve većih ekonomskih i socijalnih nejednakosti, migracijskih kriza i osjećaja nesigurnosti, desničarske stranke uspijevaju privući birače obećavajući jednostavna rješenja za kompleksne probleme.

Ova pojava nije nova. U prošlosti smo svjedočili sličnim valovima desničarskog populizma, ali trenutna situacija se čini drugačijom.  Rast desnice nije ograničen samo na pojedine zemlje, već se širi širom Evrope, a stranke koje su nekada bile marginalizovane sada imaju značajan uticaj na političku scenu.

Izbori u Švedskoj 2022. godine su primjer za to i označavaju novi uspon krajnje desnice u Evropi, ocenjuje Vašington post (The Washington Post), ukazujući da će u Evropi biti razbijen još jedan tabu pošto će o budućoj vladi odlučivati krajnje desničarska stranka.

Ekonomska nejednakost i socijalna frustracija

Jedan od ključnih faktora koji doprinosi rastu desnice je rastuća ekonomska nejednakost i socijalna frustracija.  U mnogim evropskim zemljama, bogatstvo se koncentriše u rukama sve manjeg broja ljudi, dok se srednja klasa smanjuje, a siromaštvo širi.  Ovaj trend je pogoršan globalizacijom i automatizacijom, koji su doveli do gubitka radnih mjesta i smanjenja plata. 

Istraživanje više od 40.000 odraslih, koje je sproveo Pew Research Center prošle godine i objavljeno u januaru 2025. godine, pokazalo je da je medijan od 54% ispitanika širom zemalja reklo da misli da je jaz između bogatih i siromašnih veoma veliki problem u njihovim nacijama. Osim toga, 30% ispitanika je reklo da misli da je to umjereno veliki problem. U međuvremenu, medijan od 60% rekao je da je politički uticaj koji uživaju najbogatiji pojedinci veliki doprinos ekonomskoj nejednakosti.

Frustrirani građani, koji se osjećaju izostavljeni iz sistema, lako postaju žrtve populizma i nacionalizma.  Desničarske stranke često koriste ovaj osjećaj nezadovoljstva da bi okrivili imigrante, manjine i elite za ekonomske probleme.

Osim ekonomskih problema, desničarske stranke često koriste i socijalne probleme kao oružje.  Migracije, integracija i kultura su teme koje se često koriste da bi se stvorila atmosfera straha i nepovjerenja prema „drugima“.  Ova retorika je često usmjerena protiv manjinskih grupa, imigranata i muslimana, a cilj joj je podijeliti društvo i polarizovati javno mnijenje.

Potrebna je nova forma radikalne centrističke politike koja će smanjiti nejednakost a da ne dovede u pitanje ekonomski rast, piše britanski “Ikonomist” (The Economist).

 

Zašto neke zemlje ne žele u Evropsku Uniju?

Evropska Unija je ekonomski i politički moćan entitet koji privlači mnoge zemlje, ali postoje i one koje se protive ulasku. Razloga je mnogo, a svaki je složen i zasnovan na specifičnim okolnostima.

Nešto više od trećine građana Srbije na eventualnom referendumu bi glasalo za ulazak te zemlje u Evropsku uniju, piše autor Rojters (Reuters).

Jedna od glavnih prepreka je strah od gubitka suvereniteta. Neke zemlje se boje da će ulaskom u Evropsku Uniju izgubiti kontrolu nad svojim zakonodavstvom, ekonomskom politikom i drugim ključnim aspektima nacionalnog života.  

Druga prepreka je briga o ekonomskim posljedicama. Neke zemlje su zabrinute zbog mogućih negativnih ekonomskih posljedica ulaska u Evropsku Uniju, poput povećanja konkurencije od strane stranih kompanija ili potrebe za usklađivanjem nacionalnih propisa sa EU standardima.

Takođe, postoje i kulturološke i identitetske razlike koje odvraćaju neke zemlje od ulaska. Boje se da će izgubiti svoj kulturni identitet i tradiciju. 

Na kraju, političke razlike igraju značajnu ulogu. Neke zemlje imaju političke sisteme koji se značajno razlikuju od sistema Evropske Unije, a neke se protive određenim politikama Evropske Unije, poput politike prema imigraciji ili poljoprivredi.

Ishod protivljenja ulasku u Evropsku Uniju može biti različit. Neke zemlje mogu ostati izvan Evropske Unije i nastaviti da se razvijaju kao nezavisne države, dok druge mogu odlučiti da traže bližu saradnju sa Evropskom Unijom kroz sporazume o slobodnoj trgovini ili pridruživanju. Međutim, protivljenje ulasku u Evropsku Uniju može imati i negativne posljedice, poput ograničavanja ekonomskog razvoja, slabljenja međunarodne pozicije i otežavanja pristupa EU fondovima.

 

 

Potreba za novim političkim rješenjima

 Rješenje za rast desnice nije u jednostavnim odgovorima ili populizmu.  Potrebno je da se suočimo sa kompleksnim izazovima sa kojima se suočavaju moderna društva i da pronađemo nove političke modele koji će odgovoriti na potrebe svih građana.  To znači ulaganje u obrazovanje, zdravstvo, infrastrukturu i održivu ekonomiju, kao i u borbu protiv nejednakosti i diskriminacije.

„Spor ali neometan rast popularnosti radikalne desnice i ultrakonzervativnih stranaka odraziće se na vladavinu prava, ljudska prava i osnovne slobode“, rekao je u izjavi za Deutsche Welle Balázs Dénes, izvršni direktor berlinske Unije za građanske slobode, upozoravajući na posljedice.

Važno je i da se ojača demokratski sistem i da se građani uključe u donošenje odluka.  Ovo znači promovisanje slobode govora, slobode medija i slobode okupljanja, kao i jačanje civilnog društva.  Samo kroz otvorenu i inkluzivnu politiku možemo osigurati da se glasovi svih građana čuju i da se društvo kreće naprijed.

 Rast desnice je alarmantan signal da se nešto mora promijeniti.  Moramo pronaći nove načine da se suočimo s izazovima s kojima se suočavaju moderna društva, da izgradimo inkluzivnije i pravednije društvo i da osiguramo da se svi građani osjećaju dijelom zajednice.

 

 

mart 2025.

 

Prilikom korišćenja cijelog ili dijela teksta, potrebno je navesti ime autora i izvor sa kojeg ste tekst preuzeli (www.lobiranje.eu)