Falah Mousa

Istraživač

Savjetnik bivšeg predsjednika Iraka Džalal Talibanija za javno upravljanje i komunikaciju

EU se mora probuditi ili će postati irelevantna: Plan Marija Dragija za spas Evrope

(English version of the text is on this link)

„Evropska unija zaostaje ekonomski i geopolitički zbog kombinacije strukturnih slabosti, industrijske fragmentacije, sporog donošenja odluka i nemogućnosti da održi korak sa globalnim tehnološkim i ekonomskim promjenama. Jedan od ključnih problema je neuspjeh Evrope da prevede inovacije u tržišnu dominaciju.“

Evropska unija (EU) ima ključnu priliku da preoblikuje svoju budućnost. U svom nedavno objavljenom Izvještaju o budućnosti evropske konkurentnosti, Mario Dragi, bivši predsjednik Evropske centralne banke i bivši premijer Italije, ističe hitne izazove sa kojima se EU suočava. Izvještaj, koji je naručila predsjednica Evropske komisije Ursula fon der Lajen, donosi ozbiljnu procjenu ekonomske putanje Evrope, upozoravajući da se „jaz u BDP-u između EU i SAD značajno produbio, usljed stagnacije produktivnosti i nedovoljnih ulaganja u ključne industrije.“ EU se sada suočava sa hitnom potrebom za ekonomskom obnovom, dok se bori sa tehnološkom stagnacijom, padom produktivnosti, oslanjanjem na uvezenu energiju i rastućim geopolitičkim ranjivostima.

Izvještaj je podijeljen na dva dijela: Dio A iznosi strateške izazove sa kojima se Evropa suočava, dok Dio B nudi detaljnu sektorsku analizu i konkretne preporuke za unapređenje globalne konkurentnosti Evrope. Od zaostajanja u ključnim tehnološkim sektorima, poput vještačke inteligencije i poluprovodnika, do rastućih troškova energije, izvještaj naglašava kako je Evropa nepripremljena za brzo mijenjajući globalni pejzaž. Dragi ističe da je „Evropin neuspjeh u komercijalizaciji inovacija doveo do sve većeg jaza sa SAD-om i Kinom, posebno u visoko-tehnološkim industrijama,“ naglašavajući potrebu za koordinisanom industrijskom strategijom.

Dragi upozorava da, bez radikalnog preuređenja ekonomske, energetske i industrijske politike, Evropa rizikuje da postane irelevantna na svjetskoj sceni. On tvrdi da EU mora „dostići ambiciju i obim američkih i kineskih industrijskih politika“ kroz jačanje integrisanog finansijskog sistema, smanjenje regulatornih prepreka za visokorastuće industrije i prioritizaciju ulaganja u najnaprednije tehnologije. Takođe naglašava da je energetska sigurnost od suštinske važnosti, navodeći da „Evropsko energetsko tržište ostaje previše fragmentisano, a visoki troškovi podrivaju industrijsku konkurentnost.“

Kako se Evropa suočava sa rastućim geopolitičkim tenzijama, globalnom konkurencijom i ubrzanim tehnološkim napretkom, Dragi šalje jasnu poruku: Evropa se mora fundamentalno transformisati ili će se suočiti sa ekonomskim padom. Ali da li će EU poslušati ovo upozorenje? I čak i ako hoće, da li postoji politička volja da se sprovedu hrabre reforme potrebne za osiguravanje mjesta Evrope u globalnom ekonomskom poretku?

 

 

Zašto EU zaostaje ekonomski i geopolitički

Evropska unija zaostaje ekonomski i geopolitički zbog kombinacije strukturnih slabosti, industrijske fragmentacije, sporog donošenja odluka i nemogućnosti da održi korak sa globalnim tehnološkim i ekonomskim promjenama. Jedan od ključnih problema je neuspjeh Evrope da prevede inovacije u tržišnu dominaciju. Dok EU proizvodi visokokvalitetna istraživanja, ona se suočava s problemima komercijalizacije. Kako Dragi ističe:

„U posljednjih pedeset godina nije osnovana nijedna evropska kompanija s tržišnom kapitalizacijom većom od 100 milijardi eura, dok je svih šest američkih kompanija čija vrijednost prelazi 1 bilion eura nastalo upravo u tom periodu.“

Ovo dramatično poređenje pokazuje nesposobnost Evrope da izgradi nove globalne industrijske lidere, što značajno slabi njen ekonomski uticaj.

Drugi ključni razlog ekonomske stagnacije Evrope je nedostatak jedinstvene industrijske strategije. Za razliku od SAD-a i Kine, gdje vlade koordiniraju trgovinske, fiskalne i industrijske politike kako bi povećale konkurentnost, EU ostaje podijeljena. Dragi naglašava:

„Javni sektor u EU troši otprilike isti procenat BDP-a na istraživanje i inovacije kao i SAD, ali samo jedna desetina tih sredstava dolazi s EU nivoa.“

Ova fragmentacija sprečava EU da u potpunosti iskoristi svoj investicioni potencijal i ozbiljno ograničava njenu sposobnost da se takmiči sa globalnim tehnološkim gigantima.

Pored toga, Evropa je previše zavisna od spoljnih izvora energije i ključnih sirovina, što je čini ranjivom na ekonomske i geopolitičke pritiske. EU i dalje u velikoj mjeri zavisi od uvoza iz Kine i drugih globalnih dobavljača za osnovne materijale. Dragi upozorava da:

„Za proizvodnju čipova, 75-90% globalnih kapaciteta za izradu poluprovodničkih pločica nalazi se u Aziji.“

Ova zavisnost od stranih lanaca snabdijevanja za ključne tehnologije stavlja EU u strateški nepovoljan položaj, posebno kako rastu globalne trgovinske tenzije.

Takođe, sporo i kompleksno regulatorno okruženje u Evropi odvraća investicije i guši poslovni rast. Za razliku od SAD-a, gdje startapi s visokim potencijalom rasta mogu brzo da se prošire, evropske kompanije se suočavaju s birokratskim preprekama koje usporavaju njihov razvoj. Dragi ukazuje na ovaj problem: „Više od polovine malih i srednjih preduzeća u Evropi navodi regulatorne prepreke i administrativni teret kao svoj najveći izazov.“

Ove barijere obeshrabruju preduzetništvo i prisiljavaju mnoge evropske startape da se presele u SAD ili druge povoljnije poslovne sredine.

Na kraju, geopolitički uticaj EU slabi zbog ograničene vojne i ekonomske koordinacije. Iako EU kolektivno troši ogromne sume na odbranu, njeni kapaciteti ostaju neefikasni i fragmentisani. Dragi primjećuje da: „Zajednička nabavka vojne opreme činila je manje od petine ukupne potrošnje na odbranu u Evropi 2022. godine.“

Ovaj nekoordinisani pristup slabi sposobnost Evrope da se nametne kao globalni akter, ostavljajući je zavisnom od saveznika poput SAD-a za sigurnost.

Sve u svemu, pad Evrope proizlazi iz njenog neuspjeha da podstiče inovacije, njene fragmentirane industrijske politike, energetske zavisnosti, prekomjerne regulacije i nedostatka geopolitičke koordinacije. Bez značajnih strukturnih reformi, EU rizikuje dalji ekonomski i strateški pad u sve konkurentnijem globalnom okruženju.

Produbljujuća kriza Evrope: Produktivnost, politička fragmentacija i energetski izazovi 

Izvještaj Marija Dragija donosi ozbiljnu analizu ekonomskog pada Evrope, pripisujući ga stagnirajućoj produktivnosti, industrijskoj fragmentaciji i neriješenoj energetskoj krizi. EU se muči da održi korak s globalnim konkurentima, posebno Sjedinjenim Državama i Kinom, zbog neuspjeha u pretvaranju inovacija u ekonomsku prednost. Dragi ističe da je „korporativna struktura Evrope koncentrisana u zrelim industrijama s niskim rastom, dok SAD i Kina dominiraju na granici tehnoloških inovacija“, naglašavajući teškoće EU u skaliranju brzo rastućih kompanija. 

 

Osim ekonomske stagnacije, politička fragmentacija ostaje prepreka dubljoj integraciji. Za razliku od SAD-a i Kine, koji usklađuju industrijsku politiku s nacionalnim ekonomskim strategijama, Evropa ostaje podijeljena. Dragi upozorava da „institucionalna postavka EU stvara nekoherentne političke odgovore, jer nacionalni interesi često nadjačavaju zajedničke evropske prioritete“, čineći koordinisano donošenje odluka gotovo nemogućim u ključnim sektorima poput odbrane, energetike i finansija. Ova institucionalna neusaglašenost guši ključne investicije u inovacije, ostavljajući Evropu reaktivnom umjesto proaktivnom u globalnim ekonomskim promjenama. 

Energetska sigurnost dodatno pogoršava ekonomske slabosti Evrope. Kako Dragi navodi, „struktura cijena energije u Evropi ostaje nekonkurentna zbog fragmentisanih regulatornih okvira, prekomjernog oporezivanja i nedostatka jedinstvenih infrastrukturnih ulaganja“. Odsustvo koherentnog energetskog tržišta nastavlja da opterećuje evropsku industriju, primoravajući kompanije da posluju pod značajno višim troškovima u poređenju s globalnim konkurentima. Iako je EU postigla napredak u obnovljivoj energiji, Dragi naglašava da „bez jedinstvene evropske energetske strategije, blok rizikuje da ne iskoristi u potpunosti svoj zeleni potencijal, dok istovremeno ostaje ranjiv na spoljne šokove“. 

Na kraju, Dragi u svom izvještaju upozorava da će Evropa, bez strukturnih reformi, ostati u ekonomskoj stagnaciji i gubiti pozicije na globalnom tržištu. Poziva lidere EU da hitno reaguju, naglašavajući da „budućnost Evrope zavisi od toga da li može prevazići političku fragmentaciju i investirati u velikom obimu u industrije budućnosti“. Put naprijed zahtijeva hrabre odluke; hoće li evropski lideri odgovoriti na ovaj izazov ili će dozvoliti dalju eroziju globalnog značaja kontinenta? 

Može li Evropa konkurisati? Hitna potreba za ekonomskom transformacijom 

Vizija Marija Dragija za Evropu ne podrazumijeva ništa manje od radikalne transformacije – koordinisanog, kontinentalnog napora da se poboljša inovacija, energetska nezavisnost i odbrana, slično „ratnoj ekonomiji“. Međutim, ova vizija zahtijeva više od političke retorike; ona podrazumijeva odlučne korake ka preoblikovanju fragmentisanih industrijskih strategija i uspostavljanju jedinstvene industrijske politike na nivou EU, koja će u potpunosti iskoristiti prednosti jedinstvenog tržišta. Dragi upozorava da „Evropa ima jednu od najotvorenijih ekonomija na svijetu, ali smo jedina velika globalna ekonomija bez posvećene spoljne ekonomske politike“. Bez prelaska ka jačoj ekonomskoj koordinaciji i strateškoj autonomiji, EU rizikuje da ostane ranjiva na spoljne šokove i geopolitičke pritiske. 

Jedan od najkontroverznijih aspekata Dragijevih preporuka jeste njegov poziv na subvencije i podršku evropskoj industriji, posebno u oblasti novih tehnologija. Dok neki kritičari ovaj pristup nazivaju ekonomskim favorizovanjem, Dragi objašnjava da je cilj stvoriti povoljne uslove za evropske kompanije da rastu i takmiče se na globalnom nivou. On ističe da je „evropski inovacioni ekosistem snažan u ranom istraživanju, ali slab u pretvaranju tih istraživanja u tržišno liderstvo“, naglašavajući da previše firmi s visokim potencijalom emigrira u SAD zbog povoljnijeg finansiranja i regulatornog okruženja. Da bi preokrenula ovaj trend, EU mora uspostaviti jedinstveno energetsko tržište, pojednostaviti regulative i, što je najvažnije, razviti duboko i likvidno tržište za dug EU. Bez zajedničkog finansijskog instrumenta za finansiranje javnih dobara poput inovacija i odbrane, unija tržišta kapitala EU ostaće nepotpuna, a evropske firme će i dalje trpjeti nedostatak investicija. 

Dragijev izvještaj zaključuje ozbiljnim upozorenjem: evropske ambicije – tehnološko liderstvo, energetska nezavisnost, geopolitički značaj i snažan socijalni model – neće biti ostvarive bez dubokih promjena u industrijskoj politici, energetskoj strategiji i finansijskoj integraciji. Fragmentirani pristup EU onemogućava joj da postigne obim i brzinu industrijskih politika kakve imaju SAD i Kina. „Američki Zakon o smanjenju inflacije i kineske državne industrijske politike ostavile su Evropu da reaguje, umjesto da predvodi globalnu konkurenciju“. 

Pred Evropom je jasan izbor: može prigrliti dublju integraciju i zajedničke finansijske mehanizme ili se povući u nacionalističke ekonomske politike, osuđujući se na stagnaciju. 

Pravo pitanje je da li evropski lideri imaju političku volju da odgovore na Dragijev poziv. Ako EU želi da ostane globalna sila u 21. vijeku, mora djelovati odlučno – odmah. Hoće li EU iskoristiti ovu priliku i povratiti svoju konkurentsku prednost ili će, kako Dragi upozorava, nastaviti da se spotiče pred egzistencijalnim prijetnjama? Odgovor na ovo pitanje mogao bi odrediti budućnost same Evrope.

februar 2025.

Prilikom korišćenja cijelog ili dijela teksta, potrebno je navesti ime autora i izvor sa kojeg ste tekst preuzeli (www.lobiranje.eu)